مهندسی نساجی

نام رشته: مهندسی نساجی

در ابتدا بشر برای تهیه لباس و پوشاک و محافظت از خود در مقابل سرما و گرما صنعت نساجی را به وجود آورد. سپس زیرانداز و روانداز خود را به یاری این صنعت تهیه کرد و امروزه نه تنها انواع پوشاک و فرش و موکت را به یاری صنعت نساجی تهیه می کند بلکه برای ساخت ترمز ماشین، شریانهای مصنوعی، جاده ها، هواپیماها و سایت های فضایی به منسوجات نیازمند است.
برای مثال بیش از 50 درصد قلب مصنوعی از الیاف نساجی درست شده است. همچنین بیش از 75 درصد استحکام تایرها از منسوجات است و در جاده سازی نیز قبل از این که اسفالت ریخته شود، منسوجات ویژه ای را روی سطح جاده می خوابانند که عمر جاده ها را افزایش می دهد. به همین دلیل امروزه نمی توان همچون گذشته صنعت نساجی را به روش استاد و شاگردی از نسلی به نسل دیگر انتقال داد. چرا که نساجی در حال حاضر صنعتی بسیار گسترده و پیچیده است که اداره آن نیاز به تخصص و تحصیلات دانشگاهی دارد. تخصصی که در رشته مهندسی نساجی می توان به آن دست یافت. در کشور ما نیز از سال 1337 رشته مهندسی نساجی در دانشگاه صنعتی امیر کبیر دایر گردید و به مرور زمان در دانشگاههای دیگر نیز ارائه شد.

ماهیت: 
صنعت نساجی مسؤولیت تولید انواع منسوجات اعم از انواع پوشاک، کف‌پوشها مثل فرش و موکت و منسوجات  مورد استفاده در صنایع دیگر را بر عهده دارد. این صنعت شامل بخشهای مختلفی می‌شود که از آن جمله می‌توان به کارخانه‌های ریسندگی (تولید نخهای مختلف)، بافندگی (تولید انواع پارچه)، تولید فرش ماشینی و موکت و همچنین کارخانه‌های تکمیل کننده این کالاها مثل رنگرزی و چاپ و کارخانه‌های تولید الیاف مصنوعی مثل نایلون و پلی‌پروپیلن اشاره کرد.
در نتیجه مهندسی نساجی رشته‌ای است که دانش و توانایی لازم را برای اداره بخشهای مختلف این صنعت به دانشجویان می‌دهد.

توانایی های فارغ التحصیلان
بعضی از تواناییهای فارغ‌التحصیلان این رشته به شرح زیر است:
-بهره‌برداری از واحدهای تولیدی صنایع ریسندگی، بافندگی، تریکو بافی، موکت، قالی‌بافی و کارخانجات تبدیل الیاف و سنتیک.
-حفاظت از امکانات موجود و بهره‌برداری در شرایط مطلوب فنی و اقتصادی و رفع اشکالات و معایب.
-تطبیق شرایط کیفی و کمی مواد اولیه با محصولات مورد تقاضا و برنامه‌ریزی تولید در صنایع مربوط از نظر کیفی و کمی.
-برنامه‌ریزی در ایجاد واحدهای تولیدی در رشته‌های فوق‌الذکر.
-توانایی ساخت قطعات و ماشین‌آلات نساجی و مدرنیزه کردن ماشینهای قدیمی نساجی.
فارغ‌التحصیلان صنایع نساجی به عنوان سرپرست خط تولید، مدیریت و نظارت در تولید و اداره کارخانه دارای نقشی حساس هستند. دروس این دوره شامل دروس نظری، عملی، آزمایشگاهی و کارگاهی است و نیز 4 واحد کارآموزی دارد. نظر به اینکه صنایع نساجی و تولید الیاف مصنوعی یکی از فعالترین صنایع کشور است و نیز از لحاظ تعداد شاغلان و میزان سرمایه‌گذاری حائز اهمیت است، ضرورت این رشته مشخص می‌شود. کارخانه‌های نساجی و تولید الیاف و مواد شیمیایی محل جذب فارغ‌التحصیلان این رشته است.

توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه:
مهندس نساجی یعنی کسی که با برنامه‌ریزی و فکر و منطق خود، مشکلات ایجاد شده در کارخانه‌های نساجی را حل کرده و پیشنهادات جدیدی برای بهبود تولید و افزایش سودمندی کار ارائه دهد. وظیفه‌ای که تنها به یاری توان علمی بالا و عادت به تفکر و تجزیه و تحلیل دقیق مسائل امکان‌پذیر است. دانشجوی نساجی برای رسیدن به کارایی فوق باید پایه‌ریاضی خوبی داشته باشد تا بتواند مشکلات موجود را تجزیه و تحلیل کرده و محاسبات لازم را انجام دهد. همچنین لازم است که به به کارهای مدیریتی علاقمند باشد چون بیشتر فارغ‌التحصیلان این رشته مسوولیت بخشی از کارخانه‌های نساجی مثل سالن تولید و یا بخش کنترل کیفیت را بر عهده دارند.
در گرایش تکنولوژی نساجی بحث شناخت قطعات ماشین و روش ساخت آنها مطرح است. به همین دلیل دانشجوی این رشته باید در دروس فیزیک و مکانیک قوی باشد. دانشجوی گرایش شیمی نساجی نیز باید در درس شیمی قوی باشد چون زمینه فعالیت او به علم شیمی باز می‌گردد و در دانشگاه نیز دروسی مثل شیمی تجزیه، شیمی آلی و شیمی پلیمر را می‌گذراند.
با توجه به این که صنعت نساجی پراشتغال‌ترین رشته صنعتی است و بیش از یک چهارم نیروی صنعتی کشور را در خود جای داده است فارغ‌التحصیل این رشته باید توانایی کار با نیروی انسانی زیاد را داشته باشد و در ضمن به کار با ماشین‌آلات صنعتی نیز علاقمند باشد.
یک نکته مهم که همه علاقمندان به رشته نساجی باید به آن توجه داشته باشند، این است که همه فارغ‌التحصیلان رشته نساجی، مهندس نساجی موفق نمی‌شوند. چون مهندس موفق کسی است که در دوره دانشجویی علاوه بر درس خواندن و امتحان دادن، با مسائل صنعت نیز آشنا شود. یعنی واحدهای کارآموزی را جدی گرفته و اگر به مناسبت‌های مختلف از کارخانه‌ای بازدید می‌کند، فقط ظاهر کارخانه را نبیند. بلکه به دنبال مشکلات موجود در کارخانه بوده و سعی کند تا به یاری مطالبی که تا کنون فرا گرفته است، راهی برای حل مشکلات موجود بیابد. چنین دانشجویی مطمئنا پس از پایان تحصیلات مهندس موفقی خواهد بود و فرصت‌های شغلی خوبی نیز پیدا خواهد کرد.

معرفی گرایش‌های مقطع کارشناسی:
این رشته در مقطع کارشناسی دارای دو گرایش : تکنولوژی نساجی و شیمی نساجی و علوم الیاف می‌باشد.

تکنولوژی نساجی :
هدف تربیت افرادی متخصص به منظور بهره‌برداری از صنایع نساجی در تبدیل الیاف به نخ ، نخ به منسوجات و روشهای تهیه سایر منسوجات نساجی است که مصارف فنی، صنعتی ، مخابراتی و غیره دارند.
در گرایش تکنولوژی نساجی، دانشجو با شیوه‌های تبدیل الیاف به نخ، نخ به منسوجات و روشهای تهیه سایر منسوجات نساجی که مصارف فنی، صنعتی و مخابراتی دارد، آشنا می‌شود. تکنولوژی نساجی بیشتر به عملیات فیزیکی و مکانیکی می‌پردازد . یعنی در این بخش ، الیاف به یاری ماشین‌آلات در کنار یکدیگر قرار گرفته و طی یکسری فرآیندها تبدیل به نخ می‌گردد و سپس نخ‌ها به انواع پارچه تبدیل می‌شود.
دانشجوی تکنولوژی نساجی نحوه تولید نخ، پارچه، قالی و موکت را مطالعه کرده و آموزش می‌بیند و تا حدودی با طراحی ماشین‌آلات نساجی و قطعات مختلف آنها آشنا می‌گردد. در گرایش تکنولوژی نساجی دانشجو با شیوه‌های ریسندگی نخها، مقدمات بافندگی و بافندگی آشنا می‌شود و همچنین برای شناخت دستگاههای نساجی دروسی در ارتباط با علم مکانیک را می‌گذراند.

دروس تخصصی این رشته عبارتنداز:
استاتیک و دینامیک: بررسی نیروهای وارد به اجسام ساکن و متحرک.
مقاومت مصالح : عکس‌العمل جامدات در مقابل نیروها و گشتاورهای وارد بر آنها.
ترمودینامیک: شناخت گرما و آثار آن و خواص گازها.
اصول ساختمان مواد پلیمری: آشنایی با مواد پلیمری.
علوم الیاف و فیزیک الیاف: آشنایی با ساختمان الیاف و فرآیند تولید آنها و خواص فیزیکی و مکانیکی الیاف.
ریسندگی 1 و 2 : آشنایی با نحوه تبدیل الیاف پنبه‌ای به نخ و ماشین‌آلات آنها.
ریسندگی الیاف بلند: آشنایی با نحوه تبدیل الیاف بلند مثل پشم به نخ و ماشین‌آلات آنها.
ریسندگی نخهای یکسره : معرفی نحوه ریسندگی نخهای نایلونی و فیلامنتی.
ریسندگی مدرن : آشنایی با روشهای جدید ریسندگی نخها.
مقدمات بافندگی و بافندگی 1 و 2 : نحوه آماده کردن نخهای ریسیده شده برای بافندگی و نحوه تبدیل آن به پارچه.
تکنیک بافت پارچه : طراحی پارچه روی کاغذ و نحوه دادن فرمان به ماشین بافندگی .
تجزیه فنی پارچه : روش به دست آوردن مشخصات پارچه از روی نمونه آن .
بافندگی حلقوی 1 و 2 : آشنایی با روشهای بافندگی تاری و بافندگی پودی.
رنگرزی، چاپ و تکمیل: آموزش رنگرزی و چاپ پارچه‌ها و همچنین نحوه تکمیل پارچه‌های تولید شده توسط ماشین‌های بافندگی .
کنترل کیفیت آماری: کنترل کیفیت تولیدات هر قسمت برای هماهنگی با قسمت بعدی یا جلب رضایت مشتری.
طرح و محاسبه کارخانه : چگونگی ایجاد یک کارخانه و ارائه طرح توجیهی برای یک کارخانه.
از آنجا که صنعت نساجی یکی از قدیمی‌ترین صنایع و دومین صنعت کشور بوده از لحاظ تعداد شاغلان، در سطح زیربنای کارخانه‌ها و تعداد واحدهای تولیدی، بزرگترین صنعت کشور است. داوطلب باید در دروس فیزیک، ریاضی و مکانیک دبیرستان قوی بوده همچنین به علت شرایط کار و محیط کارخانه از نظر جسمی و روحی خوب باشد.
دروس رشته شامل دروس عمومی، پایه، اصلی و تخصصی است. دوره کارآموزی نیز به میزان 4 واحد وجود دارد.
فارغ التحصیلان این رشته می‌توانند در کارخانجات نساجی و موسسات و ادارات مربوط به صنایع نساجی به کار بپردازند. این رشته علاوه بر صنایع نساجی و پوشاک می‌تواند در تولید فرآورده‌هایی برای مصارف صنعتی و نظامی نیز کاربرد داشته باشد.

شیمی نساجی و علوم الیاف:
هدف تربیت متخصص در تهیه الیاف، کاربرد مواد شیمیایی و تکنولوژی مربوط به آنها است.
در گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف دانشجو با طرز تهیه الیاف و نحوه کاربرد مواد شیمیایی در صنایع نساجی آشنا می‌گردد و در زمینه تولید الیاف، خواص الیاف، مواد رنگزا، خصوصیات مواد رنگزا، مواد تکمیلی و نحوه تکمیل مواد نساجی مطالعه می‌کند.
به عبارت دیگر گرایش شیمی نساجی به عملیات شیمیایی صنعت نساجی می‌پردازد. فعالیتهایی مثل تولید الیاف، رنگرزی و یا عملیات تکمیلی که روی انواع منسوجات از جمله نخ، پارچه و … انجام می‌شود تا کالای نهایی آماده شده و مورد مصرف قرار گیرد.
در این گرایش اصول و کاربرد ماده‌های شیمیایی در صنایع نساجی بررسی می‌شود و درسهای اصلی آن با شیمی شروع شده و همگام با مطالعه این علم، دانشجویان دروس مربوط به فرآیندهای شکل‌گیری منسوجات را نیز مطالعه می‌کنند.

دروس تخصصی این رشته نیز عبارتند از
استاتیک و مقاومت مصالح : بررسی نیروها و گشتاورهای وارد بر اجسام ساکن و عکس‌العمل آنها در مقابل این نیروها.
شیمی آلی 1 و 2 : آشنایی با سنتز مواد آلی و ایزومری.
شیمی تجزیه : بررسی محلولها، حلالها ، روشهای تعیین PH و … .
ترمودینامیک کاربردی : بررسی خواص گرما روی گازها و اصول ترمودینامیکی.
شیمی فیزیک : بررسی سرعت واکنش‌ها، تعادلها و قوانین ترمودینامیکی.
مکانیک سیالات : بررسی سیالات در شرایط مختلف .
اصول شیمی پلیمر: شناخت پلیمرها و خواص و فرمولهای آنها.
اصول فیزیک رنگ : بررسی رنگها و خصوصیات آن.
تکسچرایزینگ: روشهای تثبیت الیاف مصنوعی، روشهای ایجاد موج روی الیاف مصنوعی و … .
اصول شیمی رنگ و مواد واسطه : مطالعه سنتز و تولید رنگ.
تکنولوژی نساجی1 : آشنایی با ریسندگی الیاف بلند مثل پشم.
تکنولوژی نساجی 2 :آشنایی با مقدمات بافندگی و بافندگی .
تکمیل 1 و  : 2بررسی روشهای تکمیل روی کالاهای نساجی از قبیل سفیدگری و ضد بید و ضد آب کردن منسوجات .

رشته های مشابه:
گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف ارتباطاتی با رشته مهندسی پلیمر و همچنین دیگر گرایش این رشته تکنولوژی نساجی دارد.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
امکان ادامه تحصیل در این رشته در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا میسر می‌باشد.

آینده شغلی و بازار کار
صنعت نساجی بعد از نفت، بزرگترین صنعت کشور است. به همین دلیل همیشه نیازمند مهندس متخصص و کارآمدی است که بتواند مسؤولیت بخش‌های فنی و مدیریتی آن را بر عهده بگیرد.
در ضمن باید توجه داشت که برخلاف اکثر رشته‌های مهندسی، رشته مهندسی نساجی تنها در تعداد محدودی دانشگاه ارائه می‌شود و به همین دلیل بازار کار این رشته بخصوص در شهرستانها نسبتا خوب است چرا که بیشتر کارخانه‌های نساجی در شهرستانها مستقر هستند.
یک مهندس نساجی می‌تواند در کارخانجات نساجی به عنوان مدیرعامل، رئیس کارخانه، مدیرتولید (مسؤول سالن‌های مختلف ریسندگی، بافندگی، رنگرزی، چاپ و تکمیل زیر نظر این مدیر کار می‌کنند)، مدیر بازرگانی (مسؤول بازاریابی، مسؤول فروش و مسؤول تدارکات در این بخش فعالیت دارند)، مدیر مهندسی صنعتی (مسؤولان آزمایشگاههای مختلف و کارشناسان کنترل کیفیت بخشهای مختلف در این حیطه کاری فعالیت می‌کنند) و مشاور کارخانه (مشاور در امور مختلف مانند خرید خط تولید، طراحی خط تولید، تولید جنس جدید، رفع اشکالات پیش‌آمده در خط تولید، خرید ماشین‌آلات و بررسی افزایش انعطاف‌پذیری آنها) فعالیت بکند و یا با بخش نساجی موسسه استاندارد، اداره نساجی و پوشاک وزارت صنایع ، بخش نساجی وزارت کار (برای بررسی مسائل کارگری، کم‌کردن ضایعات و افزایش تولید و بهره‌وری)، بخش نساجی وزارت دادگستری (برای تعیین قیمت کارخانجات ورشکسته و برآورد کردن قیمت کالاهای نساجی)، سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی و مراکز تحقیقاتی مانند مرکز تحقیقات جهاد سازندگی همکاری بکند.

وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر:
البته فارغ‌التحصیلان این رشته با مشکلاتی نیز روبرو هستند. زیرا صنعت نساجی نیز مثل بسیاری از صنایع کشور به دلیل بحران‌های مالی و همچنین ضعف مدیریت با رکود نسبی روبرو است.
از سوی دیگر باید توجه داشت که صنعت نساجی به دلیل تنوع خود، بازار جذب وسیعی دارد. یعنی این صنعت از یک سو شامل صنایع تولید و آماده‌سازی الیاف طبیعی و مصنوعی می‌شود و از سوی دیگر شامل سیستم‌های مختلف تولید نخ، پارچه و منسوجاتی مانند کف‌پوشها، فرش‌های ماشینی و انواع موکت می‌گردد و بالاخره باید به کارخانه‌های تکمیلی منسوجات مثل رنگرزی و چاپ اشاره کرد که فارغ‌التحصیلان این رشته را جذب خود می‌کند.

پیش‌بینی وضعیت آینده رشته در ایران:
در حال حاضر کارخانه‌های تولید منسوجات دچار رکود شده‌اند. در نتیجه تمایلی به جذب نیروی کار متخصص ندارند. اما همین رکود می‌تواند آینده روشنی را برای فارغ‌التحصیلان این رشته نوید بدهد چون اگر این رکود ادامه داشته باشد، صنایع داخلی توان رقابت خود را با منسوجات خارجی از دست می‌دهند و در نهایت متوجه می‌شوند که برای ادامه حیات نیاز به نیروی متخصص و کارآمدی دارندکه بتواند کیفیت کالا را بالا برده و قیمت تمام شده کالا راکاهش دهد و این به معنای زیاد شدن بازار کار برای مهندسین نساجی است . البته در حال حاضر نیز تعدادی از کارخانه‌ها بویژه کارخانه‌های خصوصی از مهندسین نساجی بخوبی بهره‌گرفته و از ماشین‌آلات پیشرفته‌ای نیز برخوردارند و در نتیجه وضعیت خوبی داشته و حتی کالاهایشان به خارج از کشور صادر می‌شود.

منبع: خبرنامه دانشجویان ایران