برنامه‌ریزی
حتماً همه‌ی شما به‌خوبی اهمیت برنامه‌ریزی را درک می‌کنید و متوجه هستید که برای رسیدن به هدف مطلوب، داشتن برنامه‌ای مناسب و البته پیش رفتن مطابق آن، ضروری است؛ پس با گفتن اهمیت‌های آن، سرتان را درد نمی‌آورم. فقط همین‌قدر بگویم که برنامه‌ریزی مناسب، علاوه بر بالا بردن بازدهی مطالعه و تمرکز، آرامش‌تان را هم بیش‌تر می‌کند و بی‌دقتی‌تان را نیز کاهش می‌دهد!
برنامه به ۳ نوعِ بلند مدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت تقسیم می‌شود. در این‌جا بیش‌تر می‌خواهم راجع به برنامه‌ی کوتاه‌مدت (هفتگی) که البته تقریباً از روی برنامه‌ی میان‌مدت (آزمونی یا ماهانه) تعیین می‌شود، صحبت کنم.
مراحل برنامه‌ی هفتگی به شرح زیر می‌باشد:
مرحله‌ی اول: قبل از شروع برنامه‌ریزی هفتگی، لازم است میزان ساعتی را که قصد دارید و می‌توانید در طول هفته مطالعه کنید، مشخص کنید. اگر توانایی شما مثلا ۲۰ ساعت در هفته است برنامه‌ی اولیه‌ی هفتگی خود را نیز بر همین اساس تنظیم کنید؛ نه خیلی بیش‌تر و نه کم‌تر.
اگر عادت به زیاد خواندن ندارید، برنامه‌ی خود را سنگین نچینید چون اگر هم بتوانید آن را اجرا کنید قطعاً در هفته‌های بعد، کم خواهید آورد؛ پس چه به‌تر که آهسته و پیوسته پیش بروید و آرام‌آرام ولی مداوم تلاش خود را متناسب با توانایی‌هایتان افزایش دهید.
مرحله‌ی دوم: بعد از مشخص کردن ساعت مطالعه، این میزان ساعت را با توجه به اهمیت درس‌ها و ضعف و قوت‌تان بین دروس خود تقسیم کنید؛ به‌طور مثال اگر در گروهِ رشته‌ی ریاضی‌ـ‌فیزیک هستید، چنان‌چه در هفته، ۳۵ ساعت مفید درس می‌خوانید، می‌توانید آن را به‌صورت زیر تقسیم کنید:
دیفرانسیل و ریاضی پایه: ۶ ساعت
هندسه‌ی پایه و هندسه‌ی تحلیلی: ۳/۵ ساعت
گسسته و جبر و احتمال: ۳/۵ ساعت
فیزیک: ۶ ساعت
شیمی: ۴/۵ ساعت
ادبیات: ۳/۵ ساعت
عربی: ۳ ساعت
دینی: ۲/۵ ساعت
زبان: ۲/۵ ساعت
البته حتما ضعف و قوت خود را در درس‌های خاص در برنامه، مد نظر قرار دهید و این ساعت‌ها را متناسب با توانایی‌هایتان تغییر دهید مثلاً زبان را از دیفرانسیل بیش‌تر مطالعه نکنید. در این مرحله حتماً کارهایی را که در طول هفته برای درس‌های مختلف نیاز به انجام دارید مشخص کنید و طوری برنامه بریزید که همه‌ی آن‌ها را بتوانید انجام دهید تا خیالتان راحت شود.
مرحله‌ی سوم: بعد از مشخص کردن موارد و دروس مورد نیاز مطالعه در کل هفته، برنامه‌ی تقریبی هر روز را نیز مشخص کنید. حتماً در یک روز تنوع مطالعاتی داشته باشید و این طور نباشد که مثلاً ۴-۵ ساعت پشت سر هم فقط یک درس خاص را مطالعه کنید.
حتماً مطالعه و زدن تست در هر درس (به‌خصوص دروس اختصاصی) را حداقل بین ۲ الی ۳ روز در هفته پخش کنید زیرا این عمل موجب یادگیری مرحله به مرحله شده و به دنبال آن:
۱) عمق یادگیری مطالب، لحظه به‌لحظه افزایش می‌یابد.
۲) فراموشی مطالب کاهش پیدا می‌کند.
۳) باعث تثبیت یادگیری می‌شود.
مرحله‌ی چهارم: حتما در طول هفته، ساعت‌هایی را به جبران عقب‌ماندگی‌ها اختصاص دهید و در آن زمان هیچ درسی را قرار ندهید تا بدین ترتیب اگر از برنامه عقب افتادید بتوانید بدون نگرانی تا حدی آن را جبران کنید.
مرحله‌ی پنجم: آخرین مرحله‌ی برنامه‌ریزی، در واقع بعد از اجرای برنامه است. در آخر هفته حتما بررسی کنید و ببینید چه‌قدر به برنامه‌ای که ابتدای هفته برای خود مشخص کردید نزدیک بودید؟ آیا واقعا برنامه مطابق توانایی‌هایتان بود؟ بدین ترتیب با فهمیدن اشکالات برنامه‌ی هفته‌ی سپری‌شده، سعی کنید برنامه‌ی هفته‌ی بعد را به‌تر و نزدیک‌تر به توانایی‌هایتان بریزید.
حتماً در طی این مرحله به چند نکته توجه کنید:
۱) استراحت و خواب یکی از ضروریات سال کنکور است البته خواب و استراحت به‌اندازه؛ حتماً بین ساعت‌های مطالعه که حدود ۶۰ الی ۷۵ دقیقه‌اند، ۱۰ الی ۱۵ دقیقه استراحت قرار دهید چون این کار بازده و تمرکز شما را افزایش می‌دهد. مطمئن باشید بدون استراحت بازده شما به‌مرور زمان بسیار پایین خواهد آمد. در طول هفته نیز، یک نصفه روز (حدود ۵ ساعت) را به‌طور کامل به تفریح و استراحت اختصاص دهید. مطمئن باشید به نفعتان خواهد بود.
۲) شب‌ها حتماً حداقل ۶ ساعت بخوابید چون خواب کافی برای هوشیاری شما هنگام درس خواندن و تمرکز کردن لازم و ضروری است اگر هم خواستید می‌توانید بعد از ظهر حدود ۱ ساعت استراحت کنید.
۳) *مهم*: حتماً در برنامه‌ی هفتگی خود، تمامی دروس عمومی و اختصاصی را قرار دهید و تست و مطالعه باید توأماً در آن وجود داشته باشد و این طور نباشد که در طول هفته فقط مطالعه کنید یا فقط تست بزنید بلکه این دو مکمل هم‌دیگر می‌باشند.
برنامه‌ی هفتگی
برنامه‌ی هفتگی مناسب از لازمه‌های خوبْ درس خواندن است. برای یک برنامه‌ریزی مناسب به نکته‌های زیر توجه کنید:
۱) آخر هفته، پیش‌بینی برنامه‌ی هفته‌ی بعدی انجام شود:
من در سال کنکور هر جمعه حدود ۲، ۳ ساعت را به بررسی برنامه‌ی هفته‌ی قبل و پیش‌بینی برنامه‌ی هفته‌ی بعد با ملاحظاتی که در زیر به آن‌ها اشاره خواهم کرد، اختصاص می‌دادم که واقعا صرف این مدت زمان لازم بود و به من کمک کرد.
۲) به هر درس با توجه به ضریب و جمعش در کنکور، در طی هفته زمان تعلق بگیرد:
به‌طور مثال ضرایب درس‌های رشته‌ی ریاضی به نحو زیر است:
ادبیات ۴، عربی ۲، دین و زندگی ۳، زبان ۲، ریاضی ۱۲، فیزیک ۹ و شیمی ۶، که روی هم ۳۸ می‌شود.
مثلا اگر داوطلب رشته‌ی ریاضی می‌تواند ۳۸ ساعت درس بخواند، خوب است که حدود ۹ ساعت از آن را به فیزیک اختصاص بدهد. (توضیحات بیش‌تر در قسمت مقاله‌ی کمیت مطالعه خواهد آمد.)
۳) هر درس با توجه به ضریب و حجمش بین ۲ الی ۴ روز در هفته پخش شود:
مثلا به‌تر است درس فیزیک در ۴ روز مختلف پخش شود که بیش‌تر امکان مرور داشته باشیم.
۴) همه‌ی درس‌های عمومی و اختصاصی در طی هفته باید مطالعه شود:
* تذکر: حتی اگر یک هفته دبیر یک درس نیامد و درس جلو نرفت، شما حتما باید آن را مطالعه کنید و در برنامه بگذارید.
۵) به‌تر است مطالعه‌ی هر درس، در همان روز تدریس شده، شروع شود (مخصوصا ریاضیات و فیزیک).
* تذکر: این کار شدیداً به بازده و سرعت شما کمک می‌کند. آن را از همان روز اول خیلی جدی بگیرید.
۶) در حد امکان تعداد تست‌های قابل انجام در هر درس در طی هفته پیش‌بینی شود:
تست‌زنی یکی از کارهای ضروری در سال کنکور است که بعدا در مقاله‌های جداگانه راجع به آن توضیحات بیش‌تری خواهیم داد. اما فعلا بدانید که برای برنامه‌ریزی هفتگی تا حد امکان تعداد تست را نیز باید مشخص کنید؛ مثلا بررسی کنید درس ۱ و ۲ی ادبیات که این هفته قصد خواندن آن را دارید، چه‌قدر تست دارند و سپس برای آن‌ها برنامه‌ریزی کنید. (توضیحات بیش‌تر پیرامون تست‌زنی در مقاله‌ی جداگانه‌ای خواهد آمد.)
۷) درس‌هایی که در روز بعد امتحان گرفته می‌شود در شب امتحان به‌صورت وقت‌گیر مطالعه نکنید:
این کار منجر به نتیجه‌ی کاذب می‌شود. درصدِ پنجاهی که بدون این کار گرفته شود نسبت به درصدِ هفتادی که با مطالعه‌ی شب امتحان به‌دست می‌آورید خیلی بیش‌تر به نفعتان خواهد بود؛ البته توجه داشته باشید مرور سطحی درس‌ها در شب امتحان ایرادی ندارد و مفید هم می‌باشد.
* مطالعه‌ی وقت‌گیر در شب امتحان موجب از بین رفتن نظم برنامه‌ریزی شما شده، باعث می‌شود همیشه از برنامه‌ی اصلی عقب باشید و فقط به دنبال امتحان‌ها بروید و کیفیت‌تان پایین بیاید.
۸) پیش‌بینی برنامه‌ی کاهشی، به‌ترین نوع برنامه‌ریزی است:
این روش ـ که در مقاله‌ای جداگانه توضیح داده خواهد شد ـ به‌صورت خلاصه بدین نحو است که پس از برنامه‌ریزی اگر دیدید زمان لازم را ندارید، از تعداد تست‌ها کم کنید و به هفته‌ی بعد موکول کنید ولی هرگز از زمان مطالعه‌ی خود کم نکنید.
۹) در صورت وجود وقت، روی درس‌های پایه‌ای که دبیر فعلا تدریس نمی‌کند برنامه‌ای پیش‌بینی شود:
پیش رفتن شما صرفا با مطالبی که دبیر تدریس می‌کند، باعث می‌شود نتوانید نتیجه‌ی خیلی خوبی بگیرید؛ هر چند لازم است اما کافی نیست. اگر دبیرتان از آن‌هایی نیست که در کنار تدریس، به شما بگوید فلان قسمت‌های پایه را هم مطالعه کنید (مخصوصا درس‌های عمومی)، شما حتما خودتان حدود یک سوم از برنامه‌تان را به کارهای پایه و غیرکلاسی اختصاص دهید؛ اما اگر دبیرتان با گرفتن آزمون یا هر نحو دیگر به شما می‌گوید درس‌های پایه را هم بخوانید، پیش رفتن با او کفایت می‌کند.
کمیت مطالعه:
* مقدار مطالعه در هر برهه از سال و برای هر نوع دانش‌آموز ـ به کلاس می‌رود یا دائما در خانه است ـ متفاوت است؛ اما در این برهه‌ی زمانی یعنی اوایل سال حتما همه باید موارد زیر را رعایت کنند:
۱) مقدار ساعت مطالعه در هفته:
به‌طور کلی داوطلبی که در طول هفته در کلاس‌های بیرون شرکت می‌کند، در این برهه‌ی زمانی باید حداقل ۴۰ ساعت مطالعه کنید و کسی که اکثر روزها در خانه است، حداقل ۶۰ ساعت نیاز به مطالعه دارد.
۲) مقدار مطالعه‌ی هر درس در هفته:
همان‌طور که در قسمت برنامه‌ی هفتگی هم گفتم، هر درس با توجه به ضریب و حجمش باید مطالعه شود. به‌طور مثال اگر داوطلب رشته‌ی ریاضی، ۴۵ ساعت در هفته مطالعه می‌کند باید حداقل ۶ ساعت دیفرانسیل بخواند و همین‌طور سایر درس‌ها. به‌طور مثال اگر در نهایت ۴۰ ساعت شد، ۵ ساعت باقی‌مانده را به تقویت درس‌های ضعیف‌ترش اختصاص بدهد.
* تذکر: هیچ درسی در هیچ هفته‌ای نباید از قلم بیفتد.
۳) مقدار مطالعه در روزهای تعطیلی و عادی:
در روزهای تعطیل شما باید بتوانید بین ۱۰ الی ۱۲ ساعت مطالعه کنید و در روزهای عادی مثلا اگر ۱۴:۳۰ تعطیل می‌شوید، بعد از ناهار، استراحت و رسیدن به خانه، ساعت ۱۷ شروع به مطالعه کنید و به این ترتیب بین ۵ الی ۶ ساعت درس بخوانید (۱۷ تا ۱۸:۱۵، ۱۸:۲۵ تا ۱۹:۴۰، ۱۹:۵۰ تا ۲۱:۰۵ و ۲۲ تا ۲۳:۳۰).
۴) ساعت شروع و پایان روزانه:
اگر تعطیل هستید حتما سعی کنید حدود ۸ صبح درس را شروع کنید و شب حدود ۲۳ یا ۲۳:۳۰ درس خواندن را تمام کنید. اگر تا ۲ی نیمه‌شب درس‌خواندنتان طول بکشد، هم بازدهی پایین می‌آید و هم روز بعد سرحال نخواهید بود؛ حتی اگر خودتان هم متوجه نشوید چون خواب شب لازم است. پس طوری برنامه‌ریزی کنید که نهایتا ۲۳:۳۰ تمام شود. اگر هم از مدرسه آمده‌اید، حدود ۲ تا ۲/۵ ساعت پس از اتمام مدرسه شروع به درس خواندن کنید.
۵) مقدار کسری درس‌های ریاضیات، فیزیک، شیمی و عمومی:
یک سوم از کل مطالعه‌ی هفته باید به درس‌های ریاضی اختصاص پیدا بکند (در رشته‌ی ریاضی). یک سوم هم به مجموع فیزیک و شیمی اختصاص یابد و یک سوم آخر هم درس‌های عمومی.
استراحت و تفریح:
افرادی که بین ساعت‌های مطالعه‌شان استراحت می‌کنند، در واقع به ذهنشان مهلت می‌دهند که اطلاعات ورودی را دسته‌بندی کرده نظم و ترتیب بدهد و خیلی راحت‌تر و سریع‌تر مطالب را به‌خاطر آورند؛ البته توجه کنید که در سال کنکور حتی استراحت هم باید با محوریت کنکور باشد و باید آن را برنامه‌ریزی کنید.
برای استراحت به موارد زیر توجه کنید:
۱) هر یک ساعت و ربع مطالعه، ۱۰ دقیقه استراحت:
*تذکر: ابتدای شروع واحدها و بعد از استراحت حتما حدود ۱۰ دقیقه را به مرور قسمت‌های قبلی درسی که قرار است در آن واحد بخوانید اختصاص دهید تا ذهنتان آرام‌آرام آماده شود.
۲) نرمش کششی، ۲ بار در روز و هر بار یک ربع:
همان‌طور که صبح‌ها هنگام خمیازه کشیدن دست‌های خود را باز کرده و سرحال می‌شوید، نرمش کششی در طول روز نیز باعث سرحالی شما می‌شود؛ پس آن را جدی بگیرید تا بتوانید با روحیه‌ی مضاعفی درس بخوانید.
۳) یک ساعت خواب سبک نیم‌روزی بعد از اتمام کار مدرسه:
وقتی از مدرسه به خانه آمدید حدود ۱ ساعت (بیش‌تر نشود) بخوابید (یک خواب سبک)؛ چون خواب عمیق موجب کسلی بیش‌تر می‌شود اما یک ساعت خواب، خستگی شما را برطرف می‌کند.
۴) نیم روز تفریح در یکی از روزهای هفته:
من یادم هست معمولا یا پنج‌شنبه بعداز ظهر یا جمعه بعداز ظهر را کامل تفریح می‌کردم و کاری می‌کردم که موجب شادی و آرامشم بشود و از درس و کنکور فاصله بگیرم. این کار خیلی لازم است و انرژی هفته‌ی بعد شما را تامین می‌کند.
۵) پرهیز از ورزش سنگین و آسیب‌زا در دوره‌ی کنکور:
اانجام دادن ورزش‌های سنگین هم شما را از نظر جسمانی خسته می‌کند و هم ممکن است موجب آسیب‌های شدید جسمانی و به دنبال آن چند روز دوری از درس شود؛ برای همین از آن‌ها دوری کنید.
۶) محوریت کنکور در برنامه‌ریزی برای استراحت و تفریح:
همان‌طور که در ابتدای این مقاله هم گفتم، استراحت و تفریح شما نیز باید با محوریت کنکور باشد؛ یعنی طوری استراحت کنید که یادتان باشد مثلا ۱۰ دقیقه‌ی دیگر باید می‌روید و درس بخوانید. استراحت و تفریحات آرامش‌بخش مفید خواهند بود.
۷) خواب به‌موقع شبانه با مقدار کافی:
حتما حدود ۶ تا ۷ ساعت خواب در شبانه‌روز برای شما لازم است. اگر بعداز ظهر هم ۱ ساعت می‌خوابید، می‌توانید خواب شبانه را به حداقل ۶ ساعت کاهش دهید. اگر حتی دو، سه روز را با خواب حدود ۴ ساعت بگذرانید، بدانید سلامتی، تمرکز و آمادگی ذهنی شما به خطر خواهد افتاد.
شرایط و مکان مناسب مطالعه:
کیفیت مطالعه، شرایط خاصی دارد که سعی کردم در زیر آن‌ها را توضیح دهم:
۱) شرایط ذهنی:
الف) ایجاد حال و هوای مطالعه:
قبل از آغاز مطالعه سعی کنید حال و هوای مطالعه‌ی درس مورد نظر را در خود ایجاد کنید.
ب) اعتماد به یادگیری:
اگر با این ذهنیت مطالعه را شروع کنید که «من این درس را یاد نمی‌گیرم»، مطمئن باشید یاد نخواهید گرفت؛ پس حتما به یادگیری خود اعتماد داشته باشید.
ج) هدف‌گذاری مطالعه:
حتما پیش از شروع واحد مطالعه، بدانید که قرار است چه مبحثی از چه کتابی بخوانید و چه تست‌هایی بزنید. این کار تمرکز شما را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.
۲) شرایط فیزیکی:
الف) حالت نشستن:
صندلی شما و حالت نشستن شما روی آن خیلی مهم است. حتما صاف بنشینید، روی کتاب خم نشوید و سعی کنید به صندلی تکیه دهید.
ب) فاصله‌ی چشم تا کتاب:
فاصله‌ی چشم تا کتاب باید حدود ۴۰ سانتی‌متر باشد. لازم نیست با خط‌کش اندازه بگیرید اما بدانید نه خیلی دور باشد و نه خیلی نزدیک.
ج) ایجاد فاصله‌ی زمانی بین صرف غذا و شروع مطالعه:
سعی کنید حدود نیم ساعت پس از صرف غذا، مطالعه را شروع کنید تا سنگین نباشید.
د) دقت در انتخاب زمان مطالعه‌ی هر درس:
سعی کنید درس‌های تحلیلی را در همان ابتدای صبح که سرحال هستید مطالعه کنید؛ البته می‌توانید برای زنگ اول که هنوز سرحال نشده‌اید یکی از درس‌های حفظی را قرار دهید اما به‌طور کلی به‌تر است درس‌های حفظی قبل از خواب مطالعه شوند.
۳) شرایط محیط مطالعه:
الف) مکان مطالعه:
* تذکر (۱): مکان مطالعه باید دارای نور و تهویه‌ی مناسب باشد.
* تذکر (۲): مکان مطالعه به‌تر است ثابت و اختصاصی باشد. مثلا اگر هر روز نمی‌توانید کتاب‌خانه بروید، به‌تر است جای مشخصی را برای مطالعه‌ی خود در نظر بگیرید؛ البته برای عادت دادن خود به مطالعه، کتاب‌خانه رفتن مفید خواهد بود.
* تذکر (۳): هر وسیله‌ای که که حواس شما را پرت می‌کند و یا شما را یاد خاطرات گذشته می‌اندازد از روی میز بردارید و آن را طوری آماده کنید که هیچ چیز تمرکز شما را مخدوش نکند.
ب) پیش از مطالعه:
سعی کنید از شروع واحد مطالعه، همه‌ی وسایل مورد نیاز آن واحد از جمله کتاب، دفتر، مداد و پاک‌کن را آماده کنید تا با تمرکز بیش‌تری شروع به مطالعه کنید.
