قیاس در یک تقسیم اساسی، منقسم میگردد به دو قسم: اقترانی و استثنائی.
قبلا گفتیم که هر قیاسی مشتمل بر لا اقل دو قضیه است، یعنی از یک قضیه قیاس تشکیل نمیشود و بعبارت دیگر یک قضیه هیچ گاه مولد نیست. و نیز گفتیم دو قضیه آنگاه قیاس تشکیل میاهند و مولد میگردند که با نتیجه مورد نظر بیگانه نبوده باشند همانطوری که فرزند وارث پدر و مادر است و هسته اصلی او از آنها بیرون آمده است همین طور است نتیجه نسبت به مقدمتین. چیزی که هست نتیجه گاهی به صورت پراکنده در مقدمتین موجود استیعنی هر جزء (موضوع و یا محمول در حملیه و مقدم یا تالی در شرطیه) در یک مقدمه قرار گرفته است، و گاهی یک جا در مقدمتین قرار گرفته است. اگر بصورت پراکنده در مقدمتین قرار گیرد « قیاس اقترانی» نامیده میشود و اگر یکجا در مقدمتین قرار گیرد « قیاس استثنائی» نامیده میشود. اگر بگوئیم:
آهن فلز است(صغرا)
هر فلزی در حرارت منبسط میشود. (کبرا)
پس آهن در حرارت منبسط میشود (نتیجه).
در اینجا سه قضیه داریم: قضیه اول و دوم را « مقدمتین» و قضیه سروم را « نتیجه» میخوانیم. نتیجه به نوبه خود از دو جزء اصلی ترکیب شده است: موضوع و محمول.
موضوع نتیجه را اصطلاحا « اصغر» مینامند و محمول آن را « اکبر» میخوانند و چنانکه میبینیم اصغر در یک مقدمه قیاس سابق الذکر قرار دارد و اکبر در مقدمه دیگر آن.
مقدمهای که مشتمل بر اصغر است، اصطلاحا « صغری» قیاس نامیده میشود و مقدمهای که مشتمل بر اکبر است، اصطلاحا « کبری» قیاس نامیده میشودء.
ولی اگر قیاس به نحوی باشد که « نتیجه» یک جا در متقدمتین قرار گیرد، با این تفاوت که با کلمهای از قبیل « اگر» « هر زمان» و یا « لیکن» یا « اما» توام است مثلا ممکن است چنین بگوئیم:
اگر آهن فلز باشد در حرارت منبسط میشود.
لکن آهن فلز است.
پس در حرارت منبسط میگردد.
قضیه سوم که نتیجه استیک جا در مقدمه اول قرار دارد و به اصطلاح مقدمه اول، یک قضیه شرطیه است و نتیجه قیاس، « مقدم» آن شرطیه است.
قسمتی از تدریس استاد بهادر در محصول منطق سوم:
اگر فیلم بالا را به صورت آنلاین نمی توانید نگاه کنید نرم افزار adobe flash را از اینجا دانلود و بر روی کامپیوترتان نصب نمایید تا از این به بعد فیلم ها را به صورت آنلاین تماشا کنید
و یا اگر می خواهید این فیلم آموزشی را دانلود کنید و همیشه آن را بر روی کامپیوترتان داشته باشید اینجا کلیک نمایید.
برای تسلط بیشتر روی مبحث انتگرال به شما عزیزان فیلم های آموزشی زیر را توصیه می کنیم:
