مهندس مصیبی؛ مشاور مجموعه آموزشی پرواز کنکوری‌ها: وقتی برای دانش آموزان و داوطلبان كنكور صحبت از برنامه ریزی به میان می آید، اولین تصور ایجاد شده این است كه بر روی یك برگه ی كاغذ ساعات مطالعه ی خود را مشخص كنید . مثلا بگویید از ساعت ٣٠/١٧ – ١٦ فلان درس را می خوانم و از ساعت ٣٠/١٩-١٨ فلان درس را و به همین ترتیب . اما آیا انجام این فعالیت معنای برنامه ریزی است؟ آیا تا به حال از چنین برنامه ریزی كه در دوره های مختلف انجام داده اید، نتیجه ای هم گرفته اید؟ در صورتی كه پاسخ شما منفی باشد به دلایل عدم موفقیت خود فكر كرده اید؟
بر اساس بررسی ها و تعاریف كارشناسان ومشاوران برنامه ریزی یعنی مدیریت صحیح استفاده از امكانات و منابع كه در اختیار ماست، و این تعریف در دوره ی آمادگی كنكور عبارتست از تعیین فعالیت های راهبردی با توجه به توانایی ها و امكانات برای رسیدن به هدف تعیین شده. بنابر این برنامه ریزی نقش بسیار تعیین كننده ای برای رسیدن به هدف ایفا می كند.
انواع برنامه ریزی:
معمولا در برنامه ریزی آموزشی و در بین كارشناسان امر مشاوره ، در نوع برنامه ریزی وجود دارد: برنامه ریزی ساعتی و برنامه ریزی حجمی یا محتوایی . این دو نوع برنامه ریزی هر كدام صاحب امتیازات و معایبی هستند كه موجب موفقیت ما خواهند شد. برنامه ریزی ساعتی در حقیقت همان است كه در بالا به آن اشاره نمودم یعنی مشاور برای مطالعه دانش آموز در طول هفته زمان هایی  را مشخص نماید و داوطلب خود را ملزم به اجرای آن مطالعه در بازه ی مشخص شده نماید. اما برنامه ریزی محتوایی عبارتست از تعیین یك حجم مطالعاتی در طول یك دوره برای رسیدن به هدف از قبل طراحی شده . البته پر واضح است كه هر كدام از این دو نوع صاحب محاسنی هستند، به عنوان نمونه یك داوطلب در طی مطالعه ی گروهی و یا دوره ای مانند اردوهای مدرسه نیاز به یك برنامه ی ساعتی هماهنگ برای سنجش میزان توانایی خود می باشد كه این برنامه توسط مشاور طراحی و تدوین می شود. اما آیا این برنامه برای طول هفته و با توجه به اتفاقاتی كه در آن ممكن است رخ بدهد اجرایی و عملی است . اگر شما در یك روز بیمار شدید و یا مهمان ناخوانده ای سر رسید و مانع اجرای برنامه ی شما گردید ، قادر خواهید بود آن را در همان روز و یا روزهای دیگر جبران نمایید؟ تاثیر روانی و نگرانی و استرس تولید شده از عدم اجرای برنامه بر روی سایر بازده ها قابل انكار است؟
اما در برنامه ریز محتوایی قدرت انعطاف برنامه را مشاهده می كنید. می توانید با توجه به الویت فعالیت هایتان برنامه را تنظیم كنید و برای رسیدن به حجم مشخص شده نگران كمبود وقت نباشید. امروزه در اكثر آكادمی های مطرح و دروه های مشاوره ، استفاده از برنامه ریزی محتوایی به دانشجویان توصیه می گردد.
عوامل موثر در برنامه ریزی موفق:
شاید تاكنون اقدام به برنامه ریزهای زیادی كرده باشید و اتفاقا در پاره ای از موارد هم موفق بوده اید اما در نهایت با برنامه ی شما به شكست محكوم بوده است یا نتیجه ی اكتسابی شما منطبق بر فعالیت های شما نبوده است. می دانید چرا؟ شما برای موفقیت در هر كاری نیاز به دانستن اطلاعات لازم برای انجام آن كار و استفاده از تجربیات مثبت دیگران دارید. این كه برنامه ریزی های شما هر بار با شكست مواجه شده است چیز غیر منتظره ای نبوده است بر عكس داشتن این توقع كه شما بدون دانستن مبانی اقدام به برنامه ریزی نموده اید و حتما هم موفق خواهید بود امری است غیر طبیعی . بنابر این برای تدوین یك برنامه جامع ابتدا باید به یك سری اصول توجه نمایید كه عبارتند از :
١) برنامه ریزی باید منطبق بر واقعیت باشد:
در برخی اوقات مشاهده می شود دانش آموزان بر خلاف آنچه واقعی است اقدام به برنامه ریزی می نمایند به طور مثال یك دانش آموز در طول هفته فقط برای مطالعه مفید ٣٠ ساعت زمان دارد اما در هنگام برنامه ریزی ٤٠ یا ٤٥ ساعت برنامه ریزی تدوین می نماید. این دقیقا اولین حلقه از زنجیر موفقیت در اجرای برنامه ریزی است كه اگر به آن توجه شود موجب موفقیت و عدم توجه به آن باعث شكست در برنامه ها خواهد شد.
٢)برنامه ریزی باید با توجه به توانایی های شخصی تدوین شود:
حتما زمانی كه از برنامه ریزی ساعتی استفاده كرده اید متوجه شده اید در برخی از بازه ها حجم مطلب مشخص شده با زمان مطابقت ندارد برای برخی از دروس كمتر از حد لازم زمان قرار اده اید و برای برخی دیگر بیش از مورد نیاز وقت اختصاص داده اید. یا ممكن است در ساعتی برنامه ریزی نموده اید كه قصد مطالعه دارید ا ما به طور متناوب در این زمان شما كسل هستید و احساس می كنید بارذهنی مناسبی ندارید و مشكلاتی از این قبیل . در بررسی هایی كه در سال های اخیر در بین دانش آموزان پسر و دختر انجام دادم متوجه شدم كه این مشكل همه گیر ریشه در عدم شناخت توانایی های مطالعاتی ایشان دارد. یعنی بدان معنا كه اغلب این دانش آموزان نمی داند در چه ساعاتی بازدهی بیشتری دارند، و یا این كه نمی دانند سرعت مطالعه ی ایشان درچه درسی بالاتر و در چه درسی كمتر است بنابر این بدون شناخت توانایی ها اقدام به برنمه ریزی می نمایند كه نتیجه ای جز شكست برایشان به ارمغان نخواهد آورد. برای این كه شما بتوانید توانایی های خودتان را كشف كنید یكی از بهترین راه هاثبت تمام فعالیت های روزانه شماست. این فعالیت علاوه بر محاسن و فواید بسیاری كه دارد باعث خواهد شد تا شما بفهمید در طول یك هفته در چه دروسی وقت بیشتری صرف نموده اید و یا در آن درس قوی هستید و یا ضعیف، شما با نوشتن كارهایی كه انجام می دهید متوجه خواهید شد در چه ساعاتی بیشترین و بهترین فعالیت را داشته اید و یا راندمان پایین تری داشته اید. بنابر این توصیه می كنم برای شناخت توانایی ها و نوشتن الگوی مطالعاتی كه در ادامه توضیح خوهم داد، حتما فعالیت های خود را اعم از درسی و یا غیر درسی در یك هفته ثبت نموده و موارد ذكر شده در فوق را از درون آن استخراج نمایید.
٣)توجه به برنامه ی مدرسه و حجم تكالیف شما در مدرسه
اكثر داوطلبان كنكور كه علاوه بر مدرسه در كلاس های كنكور شركت می كنند، برای فعالیت های مدرسه اهمیت كمتری قائل می شوند، بنابر این فعالیت های مدرسه دربرنامه های ایشان نقشی ندارد. اجازه بدهید این موضوع را با ذكر مثالی بیان كنم تا اهمیت آن برای شما بیش از قبل مشخص شود:
شما دانش آموز هستند و در دوره ی پیش دانشگاهی مشغول تحصیل هستید در عین حال به كلاس كنكور هم می روید، دبیران صبح مدرسه به شما تكالیفی را برای انجام دادن می دهند، اما شما برای آن ها اهمیت قائل نمی شوید و صرفا به انجام فعالیت های كلاس كنكور می پردازید ، این ماجرا اثری بر روی فعالیت های شما نمی گذارد تاشب روزی كه باید تكالیف را ارائه دهید، می دانید چه اتفاقی خواهد افتاد؟ شما مجبور هستید حجم زیادی از تكالیف را امشب انجام دهید یعنی در حقیقت روزهایی در طول هفته هستند كه شما فعالیت سبك تری دارید و در برخی دیگر از روز ها با حجم زیادی از فعالیت ها مواجه هستید. آیا این بی نظمی در روند اجرای برنامه ی شما تاثیر منفی نخوهد گذاشت؟ همین روند و فرآیند در مورد آزمون های داخلی مدرسه و سایر فعالیت ها و علی الخصوص برنامه های آموزشی مدرسه نیز صادق است. بنابر این توجه به برنامه های مدرسه موجب تقویت اجرای برنامه و عدم توجه به آن باعث ایجاد خلل در روند برنامه ریزی شما خواهد شد.
٤)عدم توجه به سر فصل آزمون های آزمایشی :
این روز ها مرسوم شده است كه مدارس به ویژه درم قاطع متوسطه و پیش دانشگاهی جهت سنجش میزان اطلاعات داوطلبان و دانش آموزان خود ، اقدام به شركت در آزمون های آزمایشی می كنند، سوای این موضوع كه شركت در این آزمون ها مفید هستند یا نه ، كه البته در فصل آینده توضیحات بیشتری در این زمینه خواهم داد، دارای برنامه ای هستند كه عدم توجه به آن سبب عدم كسب نتایج مطلوب در آزمون خواهد شد، و این همان یكی از مهمترین عوامل موثر در ایجاد تنش در روند برنامه ریزی ماست. توجه به برنامه ی این آزمون ها و مطالعه سر فصل آزمون در طول دوره ی مطالعاتی باعث اعتماد به نفس و ایجاد انگیزه برای ادامه ی برنامه ریزی و عدم توجه به آن موجب عدم نتیجه گیری مطلوب در آزمون و درنتیجه عدم علاقه به ادامه ی اجرای برنامه ریزی خواهد شد . توجه كنید حتما قبل از برنامه ریزی سر فصل آزمون های آزمایشی كه در آن شركت می كنید را در اولویت قرار دهید.
٥)برنامه ریزی یك فعالیت شخصی است نه گروهی:
بعضی از اوقات وقتی می بینیم كه دانش آموزان و یا داوطلبان كنكور برای مطالعه ی خود به صورت گروهی برنامه ریزیمی كنند برای لحظاتی از این ارتباط عاطفی خوشحال می شویم اما بعد از اندكی تامل متوجه می شویم كه چرا برخی از این دوستان با در نظر نگرفتن تفاوت تواناییه ای فردی و امكانات خود اقدام به برنامه ریزی گروهی می كنند . این كه عده ای از دانش آموزان با یكدیگر قرار بگذارند كه در طول مدت مشخصی میزان معینی از حجم دروس را مطالعه كنند بسیار مطلوب است چرا كه سبب ایجاد انگیزه در همه اعضای گروه می گردد ،‌اما آیا توانایی های همه با هم برابر است؟ آیا سرعت مطالعه ی همه ی اعضای یك گروه در یك درس برابر است؟ حتما جواب این سوالات را بهتر از من می دانید. بنابر این برای موفق شدن از تعیین جزئیات برنامه برای یك گروه خود داری كنید. البته این موضوع در بین داوطلبان به دلیل وجود مسائل عاطفی و حساسیت های موجود ، اغلب از روی چشم و هم چشمی و بدون در نظر گرفتن توانایی های خود اقدام به برنامه ریزی جمعی می كنند. لذا توصیه می كنم برای موفقیت بیشتر در اجرای برنامه حد الامكان خودتان به صورت فردی برنامه ریزی كنید.
٦) ترس از عدم نتیجه گیری و كسب موفقیت:
در تمام این دوران كه مشغول خدمت به داوطلبان عزیز بوده ام ، بارها اتفاق افتاده است كه دانش آموزان پس از حاصل نشدن نتیجه ی مطلوب در یك آزمون اولین مقصر این نتیجه نگرفتن را برنامه ریزی كردن می دانند. شاید برای شما هم این ذهنیت پیش آمده باشد كه در فلان آزمون بدون برنامه نتیجه  گرفتم ولی در این آزمون نه. در اینجا لازم است به این موضوع اشاره كنم كه بر خلاف آنچه اكثر داوطلبان و دانش آموزان می اندیشند ، برنامه ریزی در طولانی مدت برای پاسخگویی به نیازهای ما پاسخگو است. این تصور غلطی است كه شما بعد از یك یا دو هفته اجرای برناه انتظار معجزه داشته باشید اگر چه درهمین زمان اندك هم تاثیرات آن را مشاهده خواهید كرد. نكته ی بعدی در آنجا دارای اهمیت می شود كه اكثر مشاوران و داوطلبان موفق كنكور از این شاخص یعنی برنامه ریزی به عنوان اصلی ترین عامل موفقیت یاد می كنند. بنابر این بدون ترس از نتیجه تمام تلاش خویش را برای اجرای احسن برنامه ی درسی خود به كرا ببندید و مطمئن باشدی به موفقیت دست پیدا خواهید كرد . البته ناگفته پیداست كه ممكن است در هفته های آغازین برنامه . مشكلاتی در برنامه ریزی شما وجود داشته باشد ، اما توصیه می كنم به جای پاك كردن صورت مساله ، آن را حل كنید.
٧)عدم رعایت الگوی مطالعاتی در برنامه ریزی مطالعاتی:
حتما شما بهتر از بنده می دانید كه ثبت عملكرد و ارزیابی برنامه ریزی شما در طول هفته و ماه باعث می شود نقایص و نقاط قوت برنامه ی خود را متوجه شوید و آن ها را رفع و یا تقویت كنید. در بررسی عملكرد برخی دانش آموزان در سال های اخثر متوجه شدم این دسته از داوطلبان علی رغم تلاش و همت زیاد و كسب مجموعه ساعت مطالعاتی مطلوب، به دلیل عدم رعایت الگوی مطالعاتی نتوانستند موفق به كسب نتیجه مطلوب گردند. به عنوان مثال دانش آموزی در طول هفته از مجموع ٣٠ ساعت مطالعه ٦ ساعت را به درس عمومی و ٢٤ ساعت را به اختصاصی اختصاص داده است و طبیعی است كه نمره ی كل تراز او عدد مناسی نبوده و او از اجرای برنامه منصرف گردد و چرا كه معتقد است میزان مطالعه ی كلی اش مطلوب بوده است. و یا داوطلب دیگری یكی از دورس عمومی را چندین برابر یك درس اختصاصی مطالعه نموده است. این بدان معنا نیست كه دروس عمومی بی اهمیت تر و یا اختصاصی ها مهم ترند، بلكه به معنای آن است كه هر درس در آزمون سراسری دارای رتبه و ارزش خاص مربوط به خود است بنابر این برای نتیجه گیری از برنامه ی خودتان حتما رعایت الگوی مطالعاتی را در اولویت انجام برنامه ریزی قرار دهید. البته توجه كنید كه در ادامه راجع به الگوی مطالعاتی بیشتر صحبت خواهم كرد.
٨)برنامه باید قابلیت انعطاف و تغییر را داشته باشد:
منعطف بودن برنامه و امكان جابجایی جز مهمترین عواملی است كه از تفاوت های برنامه ریز ساعتی و حجمی محسوب می شود. هنگامی كه شما در برنامه ریزی خود مطالعه ی دروس را آنچنان فشرده قرار می دهید كه حتی برای تغییر و جابجایی یكی از بازه های دچار مشكل هستید، مطمئنن باشید از ابتدای راه در برنامه ریزی و اجرای آن موفق نخواهید بود. برای فرار از این مشكل كافی است در هر روز بازه ی خاصی را به جبران عقب افتادگی ها و یا كلا غیر مترقبه ها اختصاص دهید. با این كار شما توانسته اید تا حدود زیادی امكان جابجایی و تغییر را در برنامه ایجاد كنید.
این داستان ادامه دارد…