کوچک‌ترین یکای (واحد) زبان که دارای نقش دستوری و معنایی مستقل می‌باشد تکواژ یا علامت نام دارد. هجاها و طول آنها نمی‌توانند برای بازشناختن تکواژها ابزار سودمندی باشند. معیار و سنجهٔ بنیادین این است که تکواژ را نمی‌توان به یکاهای دستوری کوچک‌تر بخش کرد.
تکواژها از به هم پیوستن واج‌ها تشکیل می‌شوند و تکواژها را نمی‌توان به واحدهای دستوری کوچک‌تر بخش کرد. تکواژها را به دو دسته بخش می‌کنند: تکواژ آزاد و تکواژ وابسته
در دانش زبان‌شناسی تکواژها را معمولاً میان دو ابرو قرار می‌دهند. مانند: {کن}، {من}
شمار تکواژهای یک زبان خیلی بیشتر از شمار واج‌های آن است.
تکواژی که مفاهیمی همچون جمع و زمان و نمود و مانند آن را به سازه‌ای می‌افزاید که به آن می‌پیوندد تکواژ تصریفی نامیده می‌شود؛ این تکواژ مقولهٔ دستوری سازه را تغییر نمی‌دهد.
تکواژ آزاد
به تکواژی می‌گویند که به تنهایی و به صورت مستقل در جمله به کار رود. تکواژ آزاد خود به دو بخش تقسیم می‌شود:
- تکواژ آزاد دستوری: تکواژهایی را گویند که معنی مستقلی ندارند؛ اما در ساخت دستوری جمله به صورت مستقل به کار می‌روند. مانند: به، از، در، برای، با، را و… تمامی این تک واژها در هر کجای جمله که باشند یک کلمه محسوب می‌شوند. حتی اگر به کلمه دیگری چسبیده و مفهوم آن را تغییر دهند مانند: با تعصب، برای من، به او ،… که این ترکیبات در جمله دو کلمه به حساب می‌آیند.
- تکواژ آزاد قاموسی (واژگانی): تکواژی است که دارای معنی مستقل است و در فرهنگ لغت برای آن معنی مشخصی می‌توان یافت. مانند: ابر، ماه، دست، اسب و…
تکواژ وابسته
به تکواژی می‌گویند که کاربرد و معنای مستقل در جمله ندارد و به تنهایی یک واژه به‌شمار نمی‌آید و بر دو نوع است:
- تکواژ وابستهٔ تصریفی: تکواژهایی را گویند که واژهٔ تازه‌ای نمی‌سازند؛ بلکه حالت واژه را تغییر داده و آن را برای قرار گرفتن در جمله تغییر می‌دهد. مانند: «ان» در درختان، «ها» در گیاهان، «تر» در سریع‌تر و…
- تکواژ وابستهٔ اشتقاقی: تکواژهایی را گویند که باعث ایجاد واژه‌ای جدید با معنایی مستقل می‌گردند. مانند: «- َک» در اتاقک، «ار» در رفتار، «چه» در بازیچه و…
قسمتی از تدریس استاد افخمی در محصول زبان فارسی:
اگر فیلم بالا را به صورت آنلاین نمی توانید نگاه کنید نرم افزار adobe flash را از اینجا دانلود و بر روی کامپیوترتان نصب نمایید تا از این به بعد فیلم ها را به صورت آنلاین تماشا کنید
و یا اگر می خواهید این فیلم آموزشی را دانلود کنید و همیشه آن را بر روی کامپیوترتان داشته باشید اینجا کلیک نمایید.
برای تسلط بیشتر روی مبحث تک واژ به شما عزیزان فیلم آموزشی زیر را توصیه می کنیم:
