بومی گزینی در نظام آموزش عالی كشور با هدف ایجاد توازن بین عرضه و تقاضا مطرح و از سال 69 تاکنون به شکل های مختلف اجرا شده است. با این نوع گزینش بومی در برخی از رشتهها و دانشگاهها امتیازات خاصی برای داوطلبان بومی آن رشته و دانشگاه در نظر گرفته میشود.
به گزارش پرواز به نقل ازخبرگزاری مهر؛ سابقه گزینش بومی در نظام آموزش عالی ایران به سال 1365 برمیگردد كه تا سال 1368 ادامه یافت. در آن سالها تمامی استانهای كشور (به جز تهران) به 8 ناحیه تقسیم شدند و بومی گزینی در سالهای ابتدایی اجرا تنها در قالب ناحیه ای مطرح بود. كلیه داوطلبانی كه محل اخذ مدرك دو سال آخر متوسطه آنان در یكی از این ناحیهها بود، بومی آن ناحیه محسوب میشدند. كاردان فنی برق-الكترونیك در گروه علوم ریاضی و فنی، پرستاری و مامایی در گروه علوم تجربی و همه رشتههای دبیری در گروه علوم انسانی، برخی از رشته های بومی بود.
پژوهشها و بررسیهایی سالهای 1365 تا 1369 انجام گرفت و اطلاعات ارسالی دانشگاهها و مراكز آموزش عالی به وزارت فرهنگ آموزش عالی وقت حاكی از این امر بود كه مشكلات اموزشی دانشگاهها از قبیل مشروطی، اخراجی و افت تحصیلی دانشجویان در آن سالها از یك سو و نداشتن یا نامناسب بودن خوابگاهها و عدم دسترسی به حداقل امكانات رفاهی لازم دانشجویان، فشار روانی پذیرفته شدن در مكانی دور از محل زندگی و خانواده و اثرات روانی و اجتماعی منفی ناشی از آن از سوی دیگر، با یكدیگر مربوط بوده و باعث افت تحصیلی دانشجویان شده است.
در سال 1369 با توجه به گسترش رشتههای تحصیلی و ماهیت هر رشته و توسعه مراكز آموزش عالی در سطح كشور، طرحی در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید كه باعث تغییرات عمده در گزینش بومی شد.
از جمله این تغییرات این بود كه رشتهها به چهار دسته رشتههای استانی، ناحیهای، قطبی و كشوری تقسیم شدند و ملاك تعیین بومی بودن، محل اخذ مدرك تحصیلی سه سال آخر دوره متوسطه برای داوطلبان بود. هر چند طی سالهای بعد این طرح تغییرات بسیار جزئی داشت، ولی اصل گزینش بومی كنونی را میتوان از نتایج مصوبه مذكور دانست.
مهمترین اهداف بومیگزینی:
1- كاهش مشكلات اقامتی و معیشتی دانشجویان و دانشگاه (نظیر مشكل كمبود خوابگاه، افت تحصیلی ناشی از دوری خانواده و مشكلات اقتصادی)؛
2- كاهش مهاجرتهای درون كشوری؛
3- گزینش بومی باعث خواهد شد تا داوطلبان هر ناحیه با امتیازات در نظر گرفته شده، بتوانند از امكان قبولی بیشتر، در رشتههای واقع در استان بومی خود بهره‌مند شوند.
تعیین استان بومی
اولین مرحله در انجام گزینش بومی، تعیین استان بومی هر داوطلب است و برای تعیین استان بومی هر داوطلب، در صورتی كه محل اخذ مدرك تحصیلی سه سال آخر دوره متوسطه برای داوطلبان نظام قدیم و محل اخذ مدرك پیش دانشگاهی و دو سال آخر دبیرستان برای داوطلبان نظام جدید در یك استان باشد، داوطلب بومی آن استان تلقی میشود، و در صورتی كه محل اخذ مدرك تحصیلی سه سال آخر داوطلبی در یك استان نباشد، استان محل تولد داوطلب به عنوان استان بومی وی در نظر گرفته میشود.
مثال
| استان سال آخر تحصیلی: استان تهران | استان بومی: استان یزد |
| استان دو سال آخر تحصیلی: استان خراسان رضوی | |
| استان سه سال آخر تحصیلی: استان خراسان رضوی | |
| استان تولد: استان یزد |
داوطلبانی كه سه سال آخر محل تحصیل را در خارج از كشور گذرانده اند، استان محل تولد، استان بومی این گونه داوطلبان تلقی خواهد شد. داوطلبانی كه سه سال آخر محل تحصیل را خارج از كشور گذرانده اند و همچنین استان محل تولد ایشان نیز خارج از كشور بوده است، استان بومی این قبیل داوطلبان تهران خواهد بود. استان بومی فارغ التحصیلان دوره های كاردانی آموزشكده‌های فنی و حرفه ای بر اساس استان سه سال آخر تحصیل دوره آموزش متوسطه (سال اول، دوم و سوم) تعیین می شود.
برای داوطلبان سهمیه ایثارگر و رزمنده، گزینش بومی اعمال نمیشود. ناحیه بومی و قطب بومی هر داوطلب با توجه به استان بومی وی و بر اساس جداول نواحی بومی و قطبهای بومی جداول مربوطه تعیین میشود.
گزینش بومی در دورههای مختلف
1) دوره روزانه : در دوره روزانه با توجه به ماهیت رشتهها و درصد پوشش آن در استانهای مختلف، گزینش بومی از نوع بومیاستانی، بومیناحیهای و بومیقطبی ارائه میشود. همچنین چنانچه رشتهای در تعداد معدودی از دانشگاهها ارائه شود، گزینش بومی بر آن اعمال نمیشود و نوع گزینش آن كشوری است. نوع گزینش رشتهها در دوره روزانه در دفترچه راهنمای انتخاب رشته آزمون سراسری(دفترچه شماره 2) در ابتدای كد رشتهمحلها ارائه میشود.
دستهبندی رشتههای تحصیلی بر حسب گزینش بومی
الف) رشتههای استانی: رشتههایی هستند كه در اكثر استانها گسترش داشته و از نظر كاربردی نیز فارغ‌التحصیلان آن رشتهها نیاز استان را تأمین می‌كنند.
ب) رشتههای ناحیهای: از مجموع چند استان مجاور یك ناحیه بومی تعیین میشود. رشتههایی ناحیهای هستند كه در اكثر استانها وجود نداشته، ولی در چند استان مجاور كه به عنوان یك ناحیه تلقی میشوند موجود هستند.
جدول (الف) دسته بندی نواحی بومی كشور
| نواحی بومی | استانهای تابعه | |
| ناحیه یك | (1) | تهران ـ زنجان ـ سمنان ـ قزوین ـ قم ـ مركزی – البرز. |
| ناحیه دو | (2) | آذربایجان شرقی ـ آذربایجان غربی ـ اردبیل . |
| ناحیه سه | (3) | اصفهان ـ چهارمحال و بختیاری ـ یزد . |
| ناحیه چهار | (4) | سیستان و بلوچستان ـ كرمان . |
| ناحیه پنج | (5) | بوشهر ـ فارس ـ كهكیلویه و بویراحمد ـ هرمزگان. |
| ناحیه شش | (6) | كردستان ـ كرمانشاه ـ همدان. |
| ناحیه هفت | (7) | ایلام ـ خوزستان ـ لرستان. |
| ناحیه هشت | (8) | خراسان رضوی ـ خراسان شمالی ـ خراسان جنوبی. |
| ناحیه نه | (9) | گلستان ـ گیلان ـ مازندران. |
ج) رشتههای قطبی: از مجموع چند ناحیه، یك قطب بومی ایجاد میشود. رشتههایی قطبی هستند كه در اكثر نواحی وجود ندارند، ولی در چند ناحیه مجاور كه به عنوان یك قطب تلقی میشود، موجودند.
جدول (ب) دسته بندی قطبهای بومی:
| قطبهای بومی | استانهای تابعه | ناحیه موجود در هر قطب | |
| قطب یك | (1) | تهران ـ زنجان ـ سمنان ـ قزوین ـ قم ـ گلستان ـ گیلان ـ مازندران ـ البرز ـ مركزی . | ناحیه (1) + ناحیه (9) |
| قطب دو | (2) | خراسان جنوبی ـ خراسان رضوی ـ خراسان شمالی ـ سیستان و بلوچستان ـ كرمان. | ناحیه (8) + ناحیه (4) |
| قطب سه | (3) | آذربایجان شرقی ـ آذربایجان غربی ـ اردبـیل ـ كردستان ـ كرمانشاه ـ همدان. | ناحیه (2) + ناحیه (6) |
| قطب چهار | (4) | اصفهان ـ ایلام ـ چهارمحال و بختیاری ـ خوزستان ـ لرستان ـ یزد. | ناحیه (3) + ناحیه (7) |
| قطب پنج | (5) | بوشهر ـ فارس ـ كهكیلویه و بویراحمد ـ هرمزگان. | ناحیه (5) |
د) رشتههای كشوری: شامل رشتههایی است كه در اكثر قطبهای كشور وجود ندارند و تنها در معدودی از دانشگاهها ارائه میشوند؛ به عنوان نمونه، گزینش بومی برای تمامی رشتههای گروه آزمایشی هنر در دوره روزانه با توجه به ظرفیت بسیار كم آنها، در مقایسه با سایر گروهها، اعمال نمیشود و در نتیجه نوع گزینش آن كشوری است.
با توجه به مواردی كه عنوان شد، داوطلب برای آنكه بداند در دوره روزانه، بومی كدرشتهای وجود دارد یا نه، باید:
– ابتدا به نوع گزینش رشته توجه کند (نوع گزینش رشتهها در دفترچه راهنمای شماره 2 آزمون سراسری تحت عنوان جدول رشتههای تحصیلی ارائه شده است).
– استان بومی خود را كه با توجه به مطالب ارائه شده قبلی تعیین و در كارنامه داوطلب درج شده است در نظر بگیرد.
– اگر نوع گزینش بومی رشته، استانی است، داوطلب در این رشته فقط در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی واقع در استان بومی خود، بومی خواهد بود.
– اگر نوع گزینش بومی رشته ناحیهای است، داوطلب در این رشته در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی واقع در استان بومی خود و هم استانهای هم ناحیه با استان بومی خود، بومی محسوب خواهد شد.
– اگر نوع گزینش بومی رشته قطبیاست، داوطلب در این رشته در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی واقع در استان بومی خود و استانهای هم قطب با استان بومی خود، بومی محسوب خواهد شد.
– اگر نوع گزینش رشته كشوری است،گزینش بومی اعمال نخواهد شد.
تذكر مهم: اگر گزینش یك رشته محل بومی (استانی، قطبی یا ناحیهای ) باشد، این نكته به این مفهوم نیست كه فقط داوطلبان بومی اجازه انتخاب آنها را دارند؛ بلكه شانس قبولی داوطلبان بومی در این رشته محل بیشتر از سایر داوطلبان غیر بومی است.
برای روشنتر شدن موضوع، مثالی از تأثیر گزینش بومی در افزایش یاكاهش شانس قبولی داوطلبان ارائه میشود:
مثال1: فرض كنید كه داوطلبی در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی، بومی استان یزد باشد و متقاضی رشته مهندسی معماری است. نوع گزینش رشته معماری ناحیهای است و با توجه به اینكه استان بومی داوطلب یزد است و یزد همناحیه با استانهای اصفهان و چهارمحال بختیاری است (طبق جدول دستهبندی نواحی كشور)، لذا این داوطلب در رشته مهندسی معماری، بومی استان خود و هم بومی استانهای اصفهان و چهارمحال بختیاری خواهد بود؛ ولی برای رشته مهندسی معماری دانشگاه زنجان، با توجه به اینكه استان زنجان هم ناحیه با استان یزد نیست، غیر بومی محسوب خواهد شد.
مثال2: فرض كنید كه داوطلبی در گروه آزمایشی هنر، بومی استان یزد است و متقاضی رشته صنایع دستی است. از آنجا كه نوع گزینش رشته مذكور كشوری است، لذا گزینش بومی برای این رشته اعمال نخواهد شد؛ پس انتخاب رشته صنایع دستی دانشگاه یزد نسبت به دانشگاه زنجان موجب افزایش قبولی داوطلب نخواهد بود و در این قبیل رشته ها وضعیت علمی هر یك از داوطلبان تعیین كننده خواهد بود.
میزان پذیرش بومی رشتهها در دوره روزانه :
رشتهها در دوره روزانه به دو دسته پرمتقاضی و كم‌متقاضی تقسیم میشوند. پس از كسر 20 درصد سهمیه ایثارگران بقیه ظرفیت به صورت ذیل به سایر داوطلبان اختصاص می‌یابد:
میزان پذیرش بومی در رشتههای پرمتقاضی دوره روزانه، با توجه به اینكه نگاه مهندسی در آنها كمتر است، تعدیل شده است.
این رشتهها عبارتند از: رشتههای مهندسی برق، مكانیك، مهندسی كامپیوتر، مهندسی عمران، مهندسی معماری و صنایع در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی، رشتههای پزشكی، دندانپزشكی، داروسازی و دامپزشكی در گروه آزمایشی علوم تجربی و رشتههای حقوق، روانشناسی و حسابداری در گروه آزمایشی علوم انسانی.
در این قبیل رشتهها، حدود 60 درصد ظرفیت هر رشته محل به صورت گزینش بومی و حدود 40 درصد به صورت گزینش آزاد انجام میشود.
در سایر رشتههای آزمون سراسری، میزان پذیرش بومی در دوره روزانه حدود 80 درصد است و در حدود 20 درصد دیگر گزینش به طور آزاد صورت خواهد پذیرفت .
اگر داوطلبی بومی كدرشتهای نباشد به معنای عدم قبولی وی نیست؛ بلكه به این معناست كه از شانس كمتری نسبت به داوطلبان بومی برخوردار است.
داوطلبان باید به وضعیت علمی خود نیز توجه داشته باشند؛ به این معنا كه اگر برای كدرشتهای بومی محسوب شوند، به معنای قبولی قطعی آنان نخواهد بود؛ مثلاً اگر داوطلبی بومی استان تهران یا یكی از استانهای واقع در ناحیه یك باشد و رتبه كشوری بالای 20000 در زیرگروه یك گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی كسب کرده باشد، بومی رشته مهندسی برق در دوره روزانه دانشگاههای شهر تهران خواهد بود؛ ولی از آنجا كه رقابت در رشته مذكور بالاست، شانس قبولی داوطلب مورد نظر در رشته مذكور در سطح تهران بسیار پایین خواهد بود.
تقدم در انتخاب رشته داوطلبان موجب افزایش شانس قبولی آنان نمیشود؛ به عبارت دیگر، اگر داوطلبی با وضعیت علمی پایینتر، كد رشتهای را در انتخابهای اولیه، درج کند و داوطلبی دیگر با وضعیت علمی بالاتر همان كدرشته را در انتخابهای آخر درج کند، شانس قبولی داوطلب اول افزایش نخواهد یافت؛ بلكه كلیه داوطلبان، چه در انتخاب اول و چه در انتخاب آخر، بر اساس وضعیت علمی، سهمیه و استان بومی و موارد دیگر كه در دفترچه راهنمای شماره 2 آزمون سراسری سال 1393 درج شده است، گزینش خواهند شد.
1-2) دوره نوبت دوم (شبانه):
نوع گزینش بومی كلیه رشته محل‌های نوبت دوم از نوع استانی است و پس از كسر 20 درصد سهمیه ایثارگران، بقیه ظرفیت، یعنی حدود 80 درصد ظرفیت رشتههای نوبت دوم ،به داوطلبان بومی هر استان تعلق خواهد گرفت و حدود 20 درصد به داوطلبان آزاد اختصاص می‌یابد.
2-2) دوره غیر انتفاعی:
كلیه رشته محل‌های مؤسسات غیر انتفاعی به صورت بومیناحیهای گزینش میشوند؛ بدین معنا كه حدود 80 درصد ظرفیت رشتهمحلهای این دوره به بومیان نواحی مربوط (پس از كسر 20 درصد سهمیه ایثارگران) و بقیه به داوطلبان آزاد اختصاص دارد.
3-2) دوره نیمه حضوری:
كلیه رشته محل های نیمه حضوری استانی تلقی میشوند و حدود 80 درصد ظرفیت به داوطلبان بومی هر استان (پس از كسر 20 درصد سهمیه ایثارگران) و بقیه به داوطلبان آزاد اختصاص می‌یابد.
4-2) دوره مجازی و پردیسهای خودگردان:
كلیه رشته محل‌های مجازی و پردیسهای دانشگاهی، كشوری تلقی میشوند و گزینش بومی در آنها اعمال نمیشود؛ لذا بقیه ظرفیت پس از كسر ظرفیت سهمیه ایثارگران (20 درصد) به نسبت تعداد داوطلبان هر یك از مناطق سه گانه (منطقه یك، دو و سه ) و خانواده شهدا در هر رشته محل اختصاص می‌یابد.
5-2) دوره پیامنور:
كلیه رشتههای دانشگاه پیام نور به صورت بومی شهرستان(حدود 70 درصد بومی شهرستان و حدود 30 درصد بقیه به شهرستانهای تحت پوشش مؤسسه پذیرنده) است. داوطلبان در زمان انتخاب رشته باید به این نكته توجه کنند كه كد رشتهمحلهای پیام نور را با توجه به شهر اقامت یا تولد یا شهر یكی از سه سال آخر تحصیل از جدول مخصوص كه در پیوست دفترچه راهنمای انتخاب رشته(دفترچه شماره 2) ارائه شده است انتخاب کنند؛ در غیر این صورت، از گزینش نهایی در این قبیل رشتهها حذف میشوند.
گزینش در تمامی رشته محل‌ها اعم از متمركز و نیمه متمركز با توجه به دوره مربوط (روزانه، نوبت دوم(شبانه)، غیرانتفاعی، پیام نور، مجازی، پردیسهای دانشگاهی) بر اساس مطالب ارائه شده در این گزارش صورت می‌پذیرد.
در آزمون سراسری سال 1393 ، گزینش تمامی رشته محل‌های مربوط به پردیسهای دانشگاهی (مانند رشته محل‌های پردیس خودگردان دانشگاههای صنعتی شریف و امیركبیر در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی) و پردیسهای خودگردان دانشگاههای علوم پزشكی (شامل تمامی رشتههای پزشكی، دندانپزشكی، داروسازی و … ) به صورت متمركز و بدون انجام مصاحبه یا آزمون علمی و …. صورت می‌پذیرد و تنها ملاك‌های پذیرش، انجام گزینش به روش كشوری و نمره كل داوطلب در زیر گروه مربوط است.
تمامی داوطلبان استفاده كننده از سهمیه‌های ایثارگران، رزمندگان و خانواده شهدا برای پذیرش در هر رشته محل باید حد نصاب قبولی گزینش آزاد را كسب کنند. در تمامی رشته محل‌ها حد نصاب داوطلبان سهمیه رزمندگان 75 درصد گزینش آزاد، خانواده شهدا 80 درصد گزینش آزاد و داوطلبان سهمیه‌های ایثارگران در تمامی رشته محل‌ها (به جز رشته محل‌های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی) 70 درصد گزینش آزاد و در تمامی رشته محل‌های مربوط به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی در گروه آزمایشی علوم تجربی 80 درصد گزینش آزاد است.
با توجه به تعداد محدود داوطلبان سهمیه‌های ایثارگران، رزمندگان و خانواده شهدا و وجود حد نصابهای علمی مربوط به گزینش آزاد (بند 4 فوق) ، خالی مانده ظرفیت این گروه به داوطلبان آزاد (بدون توجه به سهمیه ) تعلق می‌گیرد و داوطلبان آزاد فارغ از هر نوع سهمیه و تنها بر اساس ملاك نمره كل نهایی بالاتر در زیر گروه مربوط پذیرش میشوند.
