طهورا شهبازی: تحریم های سال های اخیر علاوه بر اینکه نفس اقتصاد، دارو، تجارت و …را به شماره انداخته بود از طرفی به جان وضعیت آموزشی و علمی کشور نیز افتاده بود. این تحریم ها که در گام اول مراودات علمی استادان ایرانی با خارجی را کاهش داد در ادامه مسیر به تصویب قانونی برای عدم پذیرش دانشجویان ایرانی در برخی رشته های خاص مانند رشته های هسته ای منجر شد. در همین حین نیز انتشارات علمی معروف از انتشار مقالات معتبر علمی ایرانی اجتناب می کردند.
توافق امروز، ورق را برگرداند، آنچه در یکی از بندهای توافقنامه گنجانده شده است خبر از برداشتن تحریم ها علیه آموزش دارد آن هم تحریم تحصیل دانشجویان ایرانی در رشته های مرتبط با انرژی هسته ای که جمله «لغو خواهد گردید»در انتهای آن آمده است.
تحریم ها از عدم صدور ویزا (روادید) برای محققان، دانشجویان و اساتید در برخی از رشته های دانشگاهی شروع شد. نفت، پتروشیمی، گاز طبیعی، انرژی هسته ای، مطالعات اتمی، مهندسی هسته ای و فیزیک اتمی در لیست رشته های تحریم شده قرار گرفتند. اما محدودیت ها تنها به این رشته ها محدود نشد و مقامات آمریکایی برخی از کورس های میان رشته ای را نیز هدف خود قرار داده و به دنبال اعمال فشار علیه آنان بودند.
بر این اساس دانشجویان رشته های مختلف و متعدد مدیریت و نیز کامپیوتر (رایانه) چنانچه دارای سابقه کار در حوزه های حساس ایران از جمله انرژی (هسته ای، نفت، گاز و پتروشیمی) بوده و یا قصد داشتند پس از فراغت از تحصیل در چنین مشاغلی مشغول به کار شوند، نمی توانستند در دانشگاه های مختلف ایالات متحده ادامه تحصیل دهند. یکی از این دانشگاه ها ماساچوست بود.
دانشگاه ماساچوست که یکی از معروف ترین تحریم ها علیه دانشجویان ایرانی را رقم زد، سال گذشته در بیانیه ای اعلام کرد با هدف رعایت کامل قوانین تحریم، که سه سال پیش علیه ایران تصویب شده است، از پذیرش شهروندان ایرانی در رشته های مهندسی و علوم پایه معذور است. یکی از قوانین تحریم، تحصیل ایرانیان در آمریکا در رشته هایی که در صنایع هسته ای و همچنین نفت و گاز و بطور کلی انرژی کاربرد داشته باشند را ممنوع کرده است.
توجیه این دانشگاه برای این تصمیم مطابقت با تحریم های ایالات متحده، به خصوص قانون “کاهش خطر ایران و حقوق بشر سوریه” مصوب سال 2012 بود. این قانون شهروندان ایرانی را از تحصیل در ایالات متحده در صورتی که تصمیم به ادامه کار در زمینه های هسته ای و موارد مرتبط با انرژی این کشور را داشتند منع می کرد. بیانیه وزارت امنیت ملی در جولای 2013 به کسانی اشاره داشت که “به دنبال شرکت در تحصیلات تکمیلی به جهت آمادگی برای کسب موقعیت شغلی در نفت، گاز طبیعی، انرژی هسته ای، دانش هسته ای و رشته های مهندسی هسته ای ایران هستند.”
تحریم مقالات، سقوط کیفیت علمی
اما تحریم ها تنها به عدم پذیرش دانشجو محدود نشد بلکه در ادامه روند تحریم علمی ایران از سوی کشورهای غربی انتشارات مهم علمی از انتشار مقالات ایرانی خودداری کردند، کاری که نتیجه ای جز کمیت گرا شدن فضای آموزشی، نتیجه ای دیگر نداشت؛ اغلب پژوهشگران مقالات خود را با کیفیتی پایین و در مجله هایی با همان کیفیت برای بالا رفتن تولید علم به چاپ می رساندند. درنتیجه جايگاه ايران همانطور که در تولید علم بالا رفت، در کیفیت پایین آمد. در زمينه ارجاع دانشمندان جهان به مقالات ايراني به عنوان مصداق کيفيت مقالات علمي، در رتبه 36 دنيا و در جايگاه‌هاي پايين‌تر از کشورهايي همچون رژيم اشغالگر قدس، سنگاپور، آفريقاي جنوبي، عربستان سعودي، مصر و ترکيه است.
یکی از انتشارات مهم جهانی که تحریمش دامن پژوهشگران ایرانی را گرفت، انتشارات هلندی الزویر، ناشر شمار بسیاری از مجلات علمی معتبر بود که سردبیران، داوران و ویراستاران آمریکایی خود را از پذیرش مقاله‌های پژوهشگران ایرانی که در سازمان‌های دولتی کار می‌کردند، منع کرده بود.
گروه انتشاراتی «تیلور و فرانسیس» نیز که یکی از ناشران شناخته شده و مهم مجلات و کتب علمی است، از مجلات زیرمجموعه خود خواسته بود ضمن رعایت مقررات تحریمی ایران که از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا وضع شده، از انتشار مقالات ایرانی خودداری کرد.
وزارت خزانه‌داری آمریکا پیشتر با صدور حکمی، مقرر کرده بود که شهروندان این کشور باید از هرگونه رابطه با نویسندگانی که مستقیم یا غیرمستقیم به «بخش‌های سیاسی و نهادهای دولتی ایران و یا هر نهادی که به هر شکلی وابسته به بانک مرکزی ایران است» خودداری کنند.
بازداشت و اخراج دانشجویان ایرانی از نروژ
اما در فروردین ۹۳ هم به دلیل تحریم ها، تعدادی از دانشجویان ایرانی از نروژ اخراج شدند. شبکه دو تلویزیون نروژ به نقل از پلیس امنیت این کشور از اخراج و تحقیق درباره 64 دانشجوی ایرانی مقطع دکترا و فوق لیسانس در این کشور خبر داد. طبق اخبار غیررسمی بعضی از این دانشجویان بازداشت شدند. به ادعای پلیس امنیت نروژ این دانشجویان برای تحصیل در رشته های مرتبط با تولید سلاح های کشتار جمعی به نروژ رفته بودند.
پلیس امنیت نروژ اعلام کرده بود یکی از دلایل مشکوک شدن به فعالیت های اینچنینی افزایش چشمگیر شمار دانشجویان ایرانی در رشته های فیزیک هسته ای، الکترونیک، متالورژی و مکانیک از سال گذشته تاکنون است.
پس از این کار حتی به مذاکره ظریف با وزیر امور خارجه نروژ هم رسید. معصومه ابتکار هم در دیداری با وزیر امور خارجه نروژ، از او درخواست کرد که تمهیدی برای مشکلات دانشجویان ایرانی در نروژ بیندیشند.
کاهش ۵۰درصدی مراودات علمی
حوزه بهداشت و پزشکی نیز که از تحریم ها به خصوص مهم ترین آن یعنی تحریم دارویی در امان نمانده بود در مراودات علمی در این حوزه نیز با مشکلاتی مواجه شده بود؛ به طوری که به گفته وزیر بهداشت مراودات علمی استادان ایرانی با خارج ۵۰درصد کاهش پیدا کرده بود. سیدحسن هاشمی در این باره گفت: «این تحریم ها علاوه بر حوزه درمان و دارو، آسیب های جدی و مهمی را به حوزه پژوهش و آموزش پزشکی وارد کرد، بطوریکه مراودات علمی استادان ایرانی با خارج از کشور ۵۰ درصد کاهش یافت.»
هاشمی ادامه داد: «علاوه بر آن نتوانستیم به منابع الکترونیک علمی حوزه سلامت دسترسی مناسب و کاملی داشته باشیم و حتی در چند ماه گذشته با وجود اقدامات انجام شده و با اینکه پول هم در اختیار داشتیم، نتوانستیم به طور کامل امکان دسترسی دانشجویان و دانشمندان کشور را به منابع علمی بین المللی فراهم کنیم.» اما بعد از سال ها آرزوی دانشگاهیان محقق شد.»
همچنین در خردادماه امسال، خبري مبني بر تحريم آموزشي عليه فارغ‌التحصيلان پزشكي ایرانی به ويژه در آمريكا در بسياري از سايت‌هاي خبري منتشر شد و عامل مهمي در ايجاد واكنش‌هاي متعدد و موضع‌گيري‌هاي جدي در كشور شد و حتي در اين زمينه اعلاميه‌اي نيز انتشار يافت.
در اين اعلاميه آمده بود: كميسيون آموزشي آمريكا روند تایید مدارک دانش‌آموخته‌گان رشته‌های پزشکی در ایران را متوقف کرده است، این کمیسیون دلیل توقف این روند را محدودیت‌هایی اعلام کرده که دفتر کنترل دارایی‌های خارجی در وزارت دارایی آمریکا در ارتباط با با تحریم‌های ایران وضع کرده است.
هرچند این مشکل هم با مذاکره ظریف و کری برطرف شد و مدارک پزشکان ایرانی در آمریکا، تایید شد.
دانشگاهیان که از آغاز انتخابات ریاست جمهوری از مهم ترین حامیان روحانی به شمار می رفتند و حمایت خود را از طریق بیانیه های مختلف به گوش رییس جمهوری رسانده بودند حالا و بعد از ۲سال پاسخ گرفتند. دولت روحانی با امضای توافق هسته ای بخش مهمی از موانع پیش روی آنها را کنار زده و فضا را برای مراودات علمی و تولید علم با کیفیت باز کرد.
منبع:خبرآنلاین
